Her gün kullandığımız sayısı üründe bulunan ve insan sağlığı için hiçbir zararı olmadığı iddia edilen “fitalatların” yeni bir marifeti daha ortaya çıktı. CDC ve New York Üniversitesi Langone Tıp Merkezi tarafından gerçekleştirilen araştırma, plastiğe yumuşaklık kazandırmak için eklenen “fitalatların” çocuk ve gençlerin kalp sağlığını da etkileyebileceğini ortaya koydu (1).
Hormon bozucu kimyasallardan olan fitalatların ‘doğumsal gelişim kusurları, dikkat eksikliği-hiperaktivite sendromu, kısırlık, erken buluğa erme, astım, obezite ve kanserler’ ile ilişkilendiren hayvanlar üzerinde yapılmış olan pek çok araştırma var.
Fitalatlar tansiyonu yükseltiyor
Çalışma, USA’ da 2003-2008 seneleri arasında kısa adı NHANES olan Milli Sağlık ve Beslenme İnceleme Taraması’ na katılan ve yaşları 6-19 arasında değişen 3 binden fazla çocuk ve genç üzerinde yapıldı. 6 sene süreyle çeşitli tıbbi verileri toplanan çocukların, üç tür fitalata ne ölçüde maruz kaldıklarını belirlemek için idrarlarında fitalatların metabolitleri ölçüldü.
Sonuçta, ırk, sosyo-ekonomik durum, vücut kitle endeksi, diyet ve aktivite seviyeleri gibi hipertansiyonu etkileyebilecek faktörler kontrol edildikten sonra DEHP türü fitalatların metabolitlerinde her üç misli artışta sistolik kan basıncının 1 mm Hg arttığı tespit edildi. Halk arasında “büyük tansiyon” olarak bilinen sistolik kan basıncının normali 120 mm Hg; bunun 140 mm Hg’ nın üzerinde olması “hipertansiyon” olarak kabul ediliyor.
Yakın senelere kadar erişkinlerin hastalığı olarak tanınan hipertansiyon artık gençlerde de görülmeye başladı. USA’ da yapılan yeni taramalar Amerikalı genç erişkinlerin yüzde 14’ ünün hipertansiyonu veya pre-hipertansiyonu yani olduğunu gösteriyor ve bu durum obezite ile ilişkilendiriliyor. Araştırmanın başı olan Trasende “Elbette obezite çok önemli fakat bu artışta çevresel faktörleri de gözden kaçırmamak lâzım. Fitalat maruziyeti hem kanuni düzenlemelerle ve hem de halkın bilinçlendirilmesiyle kontrol edilebilir.” diyor ve şunları söylüyor (2):
“Bu artış bireysel düzeyde ılımlı bulunabilirse de kan basıncında bu tür artışlar toplum düzeyinde hipertansiyonlu çocukların sayısını artırabilir. Çalışmamız, diyet ve davranışlardaki tedbirlerle beraber bu tür çevresel zararlı kimyasallara maruz kalmayı sınırlayacak politik girişimlerin kalp-damar sağlığını önlemede çok faydalı olacağını açık olarak ortaya koyuyor.” Fitalatlar, kalp hücrelerinin fonksiyonlarını engelleyebilir ve oksidatif strese yol açabilir.
Fitalatların oyuncaklarda kullanılması yasak!
8 türü olan fitalatlar, kısaca PVC olarak bilinen poli-vinil-kloriti yumuşatmak ve daha elâstik hâle getirmek için kullanılıyor. Sağlığa olan zararları sebebiyle fitalatların oyuncak, diş kaşıma halkaları ve benzeri ürünlerde binde 1′ den fazla konsantrasyonda kullanılması USA’ da 2008’ de yasaklanmıştı.
Geçen sene yayınlanan bir raporda çanta, dosya gibi okul malzemeleri ve yağmurlukların yüzde 75’ inde ‘fitalat’ bulunduğu belirlenmiş ve fitalatların bu ürünlerde de kullanımının sınırlandırılması istenmişti. Amerikan Kimya Konseyi ise fitalatların üzerinde en çok araştırma yapılan kimyasallardan biri olduğunu, bulundukları üründen çevreye karışmadıklarını ve vücutta birikici olmadıklarını ve bugüne kadar insan sağlığına herhangi bir zararlarının ispat edilmediğini bildirerek fitalatlara sahip çıkıyor (3).
Gelelim neticeye
BİR: Yiyip içtiğimiz gıdalardan kozmetiklere ve temizlik ürünlerine, ev yapı malzemeleri ve eşyalarından ilaçlara varıncaya kadar her gün iç içe olduğumuz ürünlerde 80 bini üzerinde kimyasal madde var ve bunların tümü de sağlıklı oldukları yeterince araştırılmadan kullanıma giriyor. Oysa bunların zararsız olduklarının bu işlerden milyarlar kazanan endüstri tarafından ispatlandıktan sonra kullanılmaya başlaması gerekir.
İKİ: Kimyasalların zararlı oldukları ancak milyonlarca insan tarafından kullanıldıktan sonra anlaşılmaya başlıyor ve çoğu zaman da iş işten geçmiş oluyor.
ÜÇ: Fitalatların, yiyecek-içecek kaplarında ve ambalajları ile çocuklar tarafından kullanılan her türlü malzemede yasaklanmalı ve ürünlerin fitalat ihtiva ettiği etiketlerinde açıkça belirtilmelidir.
DÖRT: Aldığınız üründe fitalat olup olmadığını kontrol edin ve olanlardan mutlaka uzak durun; fitalat ihtiva eden ürünlerin alternatifleri olduğunu unutmayın.
Kaynak:
- http://www.jpeds.com/article/S0022-3476(13)00391-0/abstract
- http://www.sciencedaily.com/releases/2013/05/130522085015.htm
- http://www.ahmetrasimkucukusta.com/2012/08/29/yazilar/tip-yazilari/modern-hayat/okul-cantalarinda-kanser-tehlikesi/
- http://www.ahmetrasimkucukusta.com/2013/05/29/yazilar/tip-yazilari/modern-hayat/yiyecek-icecek-kaplari-ve-ambalajlari-tansiyonu-yukseltiyor/
